Dirk De Wachter: "elk mens heeft een plaats nodig waar connectie gemaakt wordt met het verleden"

We treffen Dirk De Wachter (59) op een gevoelig erfgoedmoment, zijn woorden. Het ouderlijk huis in Boom wordt dezelfde avond verkocht. Het laat hem niet ongevoelig. “Ik heb goede herinneringen aan mijn jeugd en dat huis.” We hebben het over wortels en koesterplekken, over de rust van begraafplaatsen en de verbokrijking van erfgoed. “Ik hou niet van overgerestaureerde monumenten. Er mag gerust een hoekje af zijn.”

U woont in een historisch pand in Antwerpen.

De gevel van ons huis is beschermd. Ik ben lid van Monumentenwacht. Zij komen regelmatig langs en geven dan tips wat er moet gebeuren.

Het huis is voor de Eerste Wereldoorlog gebouwd in de typische eclectische Antwerpse bouwstijl van die tijd. De gevel is in een sobere art nouveaustijl. Elke kamer onderscheidt zich door een andere stijl te hanteren. Zo is het salon in een neo - classisistische Louis Quinze – stijl, de eetkamer in een neorenaissancestijl…

Kort na de Tweede Wereldoorlog werd ons huis, samen met de twee aanpalende herenhuizen onderdeel van de Rijksmuziekacademie van Antwerpen. Nadat de academie er begin jaren ’70 vertrok, stond het jarenlang leeg waardoor het betaalbaar was voor een gewone mens als ik om het te kopen.

Je moet dat graag zien, anders is het veel werk voor wat oude dingen.

U komt er tot rust?

Ons huis is een deel van onze identiteit geworden, van mijn vrouw en ik. Ik vind er rust in mijn kunst, mijn boeken en muziek. Een plek en een gebouw geven betekenis aan wie ik ben. Je kan zeggen ‘het is maar een verzameling stenen’, toch is het meer dan dat.

Uw huis is uw koesterplek, zie ik dat goed?

De Franse filosoof Emmanuel Levinas, naar wie ik graag verwijs, heeft het over une place pour demeurer, een plek om te verblijven, te wortelen. Elke mens heeft zo’n plek nodig. Een plek waar je connectie maakt met de geschiedenis, met je voorouders.

Zoals een monument?

We leven in een tijd dat mensen steeds meer in een isolement terecht komen. We hebben nood aan verbinding. Een plaats geeft een ‘worteling’. Je plek moeten verlaten heeft een enorme impact op je welzijn.

Monumenten kunnen daarin een rol spelen. Ze vormen plekken die we samen koesteren. Ze verbinden ons. Erfgoed geeft fysieke expressie aan de vraag ‘wie ben ik?’. Hoe wij omgaan met erfgoed, zegt ook veel over onze plek in de transgenerationele ketenen.

U had het over rust vinden op uw koesterplek. Kunnen monumenten ook die rust bieden?

Ik hoef geen bergen of zee, geef mij maar de stad. Ik ga er steevast op zoek naar de rustige plekken en vaak zijn dat monumenten. Neem nu begraafplaatsen. Ik vind het heerlijk om in die prikkelarme omgeving te wandelen, omringd door duizenden levensverhalen. Ik zoek er graag de stilte op.

Neemt u deze inzichten mee in uw consultaties?

Onrechtstreeks wel. Ik hecht veel belang aan geschiedenis, aan onze beworteling in de tijd. Met vragen als ‘waar kom je vandaan?’, ‘waar heb je gewoond?’, ‘hoe voelde je huis aan?’ kom je veel te weten.

Hoe staat u tegenover een initiatief als Open Monumenten?

Ik heb er alle sympathie voor. Het is belangrijk dat erfgoed alle aandacht krijgt. We moeten wel opletten voor de verbokrijking van Vlaanderen.

Hebt u iets tegen Bokrijk?

(lacht) Toen ik dit onlangs in een voordracht voor erfgoedzorgers liet vallen, mocht ik het nadien gaan uitleggen bij twee verbolgen medewerksters van Bokrijk. 

Ik heb niets tegen de goede werking van Bokrijk. Ik gebruik het woord als een disneyficatie. Ik heb iets tegen het afbreken van een huis om het dan ergens anders volledig uit de context in een pretparkachtige toestand terug op te bouwen. Dat is volgens mij slecht erfgoedbeheer.

Hoe moet het dan wel?

Ik ben nogal nauw betrokken geraakt bij de opvang van vluchtelingen en andere kwetsbare groepen in de voormalige Sint-Lucaskerk op Linkeroever, een initiatief van Sant’ Egidio. Er is in steden een grote nood aan dergelijke plekken. Kerken en kloosters kunnen een grote rol spelen in onze zoektocht naar stilteplekken. Het kan heel waardevol zijn om monumenten een nieuwe bestemming te geven, rekening houdend met de noden van de tijd.

Monumenten kunnen een plek van ontmoeting zijn. We hoeven ze niet persé glamoureus te restaureren om er enkel nog cocktailparty’s voor bekende mensen te geven.

Welke erfgoedlocaties heeft u in uw hart gesloten?

Op vraag van mijn goede vriend en kunstenaar Camiel Van Breedam heb ik meegeschreven aan een pamflet voor het behoud van de steenbakkerswijk Noeveren in Boom. Ik ben zelf afkomstig uit de Rupelstreek waar het steenbakkersverleden een belangrijke plek inneemt. In die prachtige wijk kleeft de geschiedenis er nog aan de muren. Het zou jammer zijn moest dat verloren gaan door een paar inhalige projectontwikkelaars. Ik hou enorm van dergelijke initiatieven die vanuit de samenleving komen, bottom-up zeg maar.

Als leider van de KSA nam ik mijn leden graag mee naar het Fort van Breendonk bij ons in de buurt. We trokken er niet enkel naartoe om er te ravotten, maar ook om hen die belangrijke geschiedenis bij te brengen.

In mijn jonge KSA-jaren vond ik het zalig om in het park van het leegstaande kasteel van Hingene te spelen. Het kasteel had iets spookachtigs wat me geweldig fascineerde. Nu is het meer gepolijst na de ingrijpende renovatie.

Ik heb op zich niets tegen restauratie, maar het moet wel met een respect voor de geschiedenis gebeuren. Het Begijnhof van Kortrijk waar mijn vriend en violist Sigiswald Kuijken woont, is daar een goed voorbeeld van.

Als ik mag samenvatten, een monument is voor u…

… een mooie ongepolijste plek waar mensen samenkomen, waar stilte en rust heerst en waar geschiedenis voelbaar aanwezig is. Dat kan een gebouw zijn, maar even goed bestaat er erfgoed in de natuur.

Bedankt voor dit gesprek.