Vijf Vlaamse topstukken die je kan bewonderen in musea

De Vlaamse Topstukkenlijst is veel meer dan zomaar een verzameling kunst. Het gaat om 549 objecten die onlosmakelijk verbonden zijn met de geschiedenis van Vlaanderen. Ze mogen het grondgebied niet verlaten en ze worden gekoesterd als waren het zeldzame edelstenen. Vaak zitten ze achter slot en grendel, ver weg van nieuwsgierige blikken. Gelukkig kan je sommige topstukken ook bewonderen in prachtige musea.

De Engelse kunstenaar Edward Clifford (1844 – 1907) bracht pater Damiaan in december 1888 een meerdaags bezoek in de leprozenkolonie van Kalaupapa, een klein dorpje op een schiereiland in het uiterste noorden van het eiland Molokai in Hawaï. Hij maakte verschillende pentekeningen tijdens zijn verblijf van de toen al aan lepra lijdende Damiaan.

Pas na de dood van pater Damiaan in 1889 zette Clifford de tekeningen om in waterverfschilderijen. De werken werden in 2013 beschermd als Vlaams Topstuk, omdat “de kunstwerken het iconografisch beeld vormen dat we van pater Damiaan hebben”. Tegelijkertijd werd ook het volledige archief van pater Damiaan over zijn verblijf op Hawaï en Molokaï beschermd omdat “het archief de figuur van Damiaan overstijgt”.

Alle Vlaamse begijnhoven zijn erkend als Werelderfgoed. Maar in het Begijnhofmuseum van Turnhout kom je ook te weten hoe die begijntjes leefden, werkten en hun geloof beleden. Het museum beschikt over een uiterst zeldzaam zangboekje, een Antifonarium, uit 1550.

Het boek met harde kaft wordt ook wel een Processionale genoemd omdat het gemakkelijk kon worden meegenomen in de hand tijdens een processie. Het werd als topstuk beschermd omdat “er zeer weinig begijnhofrepertoire in Vlaanderen bewaard is gebleven. Het boek bevat een unieke verzameling gezangen en een groot lokaal repertoire”. In het museum kan je het boek digitaal doorbladeren en de liederen beluisteren.

Verschillende werken van de expressionistische kunstschilder Constant Permeke (1886 – 1952) staan op de Vlaamse Topstukkenlijst. We pikken er een interessant werk uit, ‘De Sjees’ uit 1926. Het kleurrijke werk hangt in Mu.ZEE, het Oostendse Museum voor Schone Kunsten.

Het werk werd beschermd omdat “het een schakelwerk is in het oeuvre van Permeke”, volgens de Vlaamse overheid. Permeke werd nogal beïnvloed door de omgeving waar hij op dat moment woonde. Na jaren in Oostende te hebben gewoond en vooral het vissersvolk te hebben geschilderd, begon hij vanaf halfweg de jaren ’20 meer interesse te tonen in de boerenstiel. Hij verhuisde naar Jabbeke in de polders. Ook opvallend is de lichtvoetigheid van het werk, wat in schril contrast staat met de donkere werken van enkele jaren voordien. Permeke schetst in ‘De Sjees’ op een ludieke manier de gemoedelijke zondagse luim op het West-Vlaamse platteland of om het met het juryrapport te zeggen “een unieke ode aan het contemporaine landleven”.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog kreeg de rest van de wereld medelijden met ‘Brave Little Belgium’ dat onder het Duitse juk leefde. Een internationale hulpactie werd met steun van het Nationaal Hulp- en Voedingscomité opgericht om hongerige Belgen te voeden. De Duitsers garandeerden de vrije doorgang van de hulpgoederen.

In de loop van de vier oorlogsjaren werd maar liefst 4,8 miljoen ton goederen verdeeld: goed voor bijna 100 miljoen euro. Er werkten 125 000 mensen mee aan de verdeling van de goederen. De acht prachtig versierde bloemzakken uit het In Flanders Fields Museum in Ieper werden in 2014 door de Vlaamse overheid op de Topstukkenlijst gezet omwille van hun “bijzondere waarde voor het collectieve geheugen als symbool voor de omvangrijke internationale voedselsteun aan België in die periode”.

Het Jenevermuseum in Hasselt stelt drie Vlaamse topstukken tentoon die samen de geschiedenis van het distilleren van alcohol in de Lage Landen illustreren. Eén daarvan is de alcohol- en likeurinstallatie van de Gentse likeurhandel Van Thorenburg – Mestdagh. Het koperen toestel, dat eigenlijk bestaat uit twee toestellen, dateert uit de 18de eeuw en is daarmee de oudste in zijn soort in Europa.

Het toestel werd vorig jaar beschermd omwille van “de grote ijkwaarde van de manier waarop tot in de achttiende eeuw in onze contreien gestookt werd.” Het Jenevermuseum heeft de toestellen in bruikleen gekregen van het MIAT, het Gentse Industriemuseum.