Ontdek De Makerij: het nieuwe museumlabo van het Speelkaartenmuseum
Het Speelkaartenmuseum in Turnhout opende op 21 september 2024 de deuren van De Makerij, een vernieuwend museumlabo dat bezoekers een unieke kijk geeft achter de schermen van de speelkaartenproductie. Hier ontdek je de vele stappen die een speelkaart doorloopt: van het bedrukken en snijden tot het glanzen, vergulden en verpakken. Omdat speelkaarten vaak intensief worden gebruikt, speelt papierveredeling een cruciale rol in hun duurzaamheid. De Makerij laat zien hoe dit ambacht de voorbije twee eeuwen evolueerde.
Copyright foto's: Tinne Conjaerts voor Speelkaartmuseum
Het vakmanschap van de typograaf
Naast de productie van speelkaarten richt De Makerij zich ook op het werk van de traditionele typograaf. Deze ambachtsman plaatste loden letters met uiterste precisie, waardoor de keuzes in lettertypes, marges en interlinie hem een ware kunstenaar maakten. De typografie speelde een cruciale rol in drukwerk en liet de drukker toe om op zeer ambachtelijke wijze woorden en zinnen te vormen.
Een focus op Turnhoutse speelkaarten: 'Turnhouts Triomf'
De nieuwe opstelling in De Makerij bevat tevens een ruimte voor een kleine, periodieke expo die telkens een ander onderdeel van de museumcollectie uitlicht. De eerste editie, ‘Turnhouts Triomf’, vertelt het verhaal van hoe Turnhout in de 19de eeuw de titel van speelkaartenhoofdstad overnam van Brussel. Aan de hand van staalboeken en unieke kaartspellen wordt de opkomst van de Turnhoutse ateliers getoond, die de speelkaartenindustrie in België voorgoed veranderden. Brussel en Turnhout waren belangrijke centra van productie, en deze expo werpt een licht op hun unieke bijdragen.
Het belang van afwerking in de speelkaartenproductie
Speelkaarten zijn massaproducten die honderden keren worden gebruikt, waardoor de kwaliteit van het materiaal essentieel is. In De Makerij zie je hoe speelkaartenmakers door de eeuwen heen innoveren om kaarten sterker te maken. Het proces van papierveredeling, waarbij papier behandeld wordt om het duurzamer te maken, wordt uitgebreid getoond. Dit gebeurde oorspronkelijk met de hand, maar de industriële revolutie bracht nieuwe technieken voort, zoals de Turnhoutse innovaties van de overwas en de keilik, die het handwerk van veredeling mechanisch overnamen.
Versnijden en afhoeken: Voor kaarten kunnen worden gebruikt, moeten de bedrukte vellen eerst versneden worden. Oorspronkelijk gebeurde dit met scharen, later met machines die roterende messen gebruikten. Het afhoeken van de kaarten, essentieel om ezelsoren te voorkomen, werd mogelijk door de mechanisering van het snijden. Arbeiders gebruikten hoekklemmen en beitels om de kaarten in een vloeiende beweging van afgeronde hoeken te voorzien.
Vergulden: Bij luxe kaartspellen wordt vaak bladgoud gebruikt om de kaarten te vergulden. Dit maakt de kaarten niet alleen mooier, maar ook duurzamer. Het vergulden gebeurde aanvankelijk met flinterdunne velletjes bladgoud die op de kaarten werden gelijmd, en in het geval van luxe edities werd de gehele rand verguld.
Verpakken: Verpakking was en is essentieel om speelkaarten tijdens hun transport te beschermen. In de loop der tijd evolueerde de manier van verpakken, van eenvoudige wikkels tot stevige doosjes, om ervoor te zorgen dat kaarten in perfecte staat de gebruikers bereiken.
Het Lab der Zintuigen: Een interactief onderdeel
In De Makerij kunnen bezoekers hun zintuigen de vrije loop laten in het Lab der Zintuigen. Hier kunnen ze zelf experimenteren met de technieken en processen die worden gebruikt bij het maken van speelkaarten. Deze interactieve opstelling nodigt bezoekers uit om als echte laboranten aan de slag te gaan. Van het onderzoeken van papierkwaliteit tot het uitproberen van oude druktechnieken, het lab biedt een hands-on ervaring die zowel kinderen als volwassenen zal boeien. De lange werktafel in het midden van de ruimte vormt het hart van het labo en zal binnenkort ook worden gebruikt voor workshops.
Wisselende focus-expo: Van speelkaart tot kunstwerk
Een bijzonder onderdeel van De Makerij is de modulaire materiaalkast, geïnspireerd op de historische opbergkasten uit oude drukkerijen. Deze kast biedt plaats voor wisselende mini-exposities, waarin telkens een ander onderwerp uit de museumcollectie wordt uitgelicht. Naast speelkaarten zijn er ook artefacten en kunstwerken te ontdekken die een uniek perspectief geven op het vakmanschap van de drukkerij.
De eerste tentoonstelling in deze reeks, Turnhouts Triomf, staat volledig in het teken van de opkomst van Turnhout als het belangrijkste centrum van speelkaartenproductie in België. Met unieke objecten en staalboeken toont deze expo hoe de stad Turnhout de fakkel van Brussel overnam en uitgroeide tot de onbetwiste speelkaartenhoofdstad van het land.
Activiteiten voor jong en oud
De Makerij biedt volop mogelijkheden voor workshops en activiteiten, zowel voor gezinnen als voor scholen. De eerste gezinsactiviteit wordt georganiseerd tijdens de Kunstendag voor Kinderen op 17 november 2024. Tijdens deze creatieve workshop kunnen kinderen hun eigen ‘onleesbare boek’ maken. Daarnaast komen er door het jaar heen nog tal van andere activiteiten en workshops, speciaal gericht op kinderen, jongeren, gezinnen en scholen. Houd de website en sociale media van het museum in de gaten voor het volledige programma!
De Makerij biedt met zijn interactieve opstelling, educatieve workshops en periodieke exposities een nieuwe dimensie aan het Speelkaartenmuseum. Kom langs en beleef zelf de fascinerende wereld van papier, drukkunst en speelkaarten in dit gloednieuwe museumlabo.